Το παγκόσμιο εμπόριο βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, με το τέλος της εποχής του «παγκόσμιου χωριού» και τη στασιμότητα στο μερίδιό του στο παγκόσμιο ΑΕΠ. Οι γεωπολιτικές αναταραχές, από την Ουκρανία στη Μέση Ανατολή, οδηγούν τον κατακερματισμό, ενώ το «friends-shoring» ανακατευθύνει το εμπόριο που βασίζεται σε συμμαχίες. Οι χώρες σύνδεσης ανεβαίνουν και νέοι εμπορικοί δρόμοι αναδύονται, αλλά μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα παραμένουν βαθιά αλληλεξαρτώμενες. Η παγκοσμιοποίηση αναδιοργανώνεται για να προσαρμοστεί στον αυξανόμενο προστατευτισμό.
Περιφερειοποίηση των ροών που ενισχύεται από γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς
Η παγκοσμιοποίηση έχει υποστεί πολλά σοκ την τελευταία δεκαετία. Τα εμπορικά εμπόδια που εισήγαγαν ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ έχουν σπάσει το ταμπού στον προστατευτισμό, ενώ ένοπλες συγκρούσεις όπως οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή διαταράσσουν τους παραδοσιακούς εμπορικούς δρόμους. Η προοπτική της επιστροφής του Τραμπ στον Λευκό Οίκο απειλεί να αναζωπυρώσει έναν εμπορικό πόλεμο πλήρους κλίμακας, ιδιαίτερα με την Κίνα, με τον κίνδυνο επιβολής δασμών έως και 60% σε όλα τα εισαγόμενα αγαθά.
Ταυτόχρονα, πρωτοβουλίες όπως ο νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού και ο νόμος για τα τσιπάκια, που εισήγαγε η κυβέρνηση Μπάιντεν, στοχεύουν στον επαναπατρισμό στρατηγικών βιομηχανιών για τον περιορισμό της εξάρτησης των ΗΠΑ από την Κίνα, διατηρώντας παράλληλα τους δασμούς που εισήχθησαν το 2018. Αυτό αποτελεί ένδειξη γενικής τάση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων να μειώσουν την οικονομική αλληλεξάρτησή τους, τροφοδοτώντας τον κατακερματισμό των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας.
Ταυτόχρονα, η Κίνα, που θεωρείται βασικός παίκτης στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, βλέπει επίσης τις συναλλαγές της με τις Ηνωμένες Πολιτείες να είναι αργές, με τις μηνιαίες εμπορικές ροές μεταξύ των δύο κολοσσών να μειώνονται κατά 20% από την κορύφωσή τους το 2021.
Πέρα από τις σινο-αμερικανικές σχέσεις μόνο, το εμπόριο μεταξύ γεωπολιτικών μπλοκ (το δυτικό μπλοκ από τη μια πλευρά, χώρες που δεν καταδίκασαν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία από την άλλη) συρρικνώνεται σημαντικά - πολύ πιο έντονα από το εμπόριο εντός του μπλοκ (βλ. γραφική παράσταση).
Παγκόσμιο εμπόριο που λυγίζει αλλά δεν σπάει
Παρά αυτές τις ανατροπές, το παγκόσμιο εμπόριο δεν καταρρέει: αναδιοργανώνεται. Η άνοδος των «χώρων σύνδεσης», τρίτων χωρών που λειτουργούν ως ιμάντες μετάδοσης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, είναι ένα χαρακτηριστικό σημάδι. Χώρες όπως το Βιετνάμ και το Μεξικό γίνονται στρατηγικοί ηλεκτρονόμοι, κατακτώντας μερίδιο αγοράς στις σινοαμερικανικές αλυσίδες εφοδιασμού.
Ενόψει των ευρωπαϊκών κυρώσεων, η Ρωσία χρησιμοποίησε νέους εμπορικούς δρόμους, όπως η οδός της Βόρειας Θάλασσας για να ανακατευθύνει τις εξαγωγές πετρελαίου της προς την Κίνα. Οι γεωπολιτικές εντάσεις αλλάζουν έτσι όχι μόνο τον προορισμό των προϊόντων αλλά και τις υποδομές που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά τους.
Αυτή η προσαρμοστικότητα του παγκόσμιου εμπορίου μπορεί να φανεί στην εξέλιξη των εμπορικών οδών. Ιστορικές διαδρομές όπως η Διώρυγα του Σουέζ αντικαθίστανται από εναλλακτικές διαδρομές που επηρεάζονται λιγότερο από περιφερειακές συγκρούσεις. Οι σιδηροδρομικές διαδρομές που κατασκευάστηκαν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Belt and Road» της Κίνας, η οποία στοχεύει να συνδέσει πολλές κινεζικές πόλεις με τις ευρωπαϊκές οικονομίες, είναι ένα άλλο παράδειγμα. Αυτοί οι σιδηρόδρομοι έχουν επίσης δει μια έκρηξη στην κυκλοφορία μετά τις επιθέσεις των Χούτι στην Ερυθρά Θάλασσα, με τον όγκο σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών Κίνας-ΕΕ να αυξάνεται κατά 66% το πρώτο εξάμηνο του 2024 μετά από δύο χρόνια πτώσης.
ΗΠΑ-Κίνα: η αποσύνδεση έχει και όρια
Παρά την ώθηση για αποσύνδεση, οι οικονομίες του κόσμου παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αλληλοεξαρτώμενες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα έχουν εσωτερικές διαρθρωτικές ανισορροπίες που μπορούν να επιλυθούν μόνο μέσω του εξωτερικού εμπορίου.
Η Κίνα, η οποία παραμένει εξαρτημένη από τις εξαγωγές για να αντισταθμίσει την ανεπαρκή εγχώρια ζήτηση, διατηρεί μονοπωλιακές θέσεις σε ορισμένους κρίσιμους τομείς όπως η ναυπηγική και η παραγωγή εμπορευματοκιβωτίων.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τις πρωτοβουλίες «υποστηρίξεως φίλων» με στόχο την ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων με τις συμμαχικές χώρες, εξακολουθούν να εξαρτώνται από τις εισαγωγές, ιδιαίτερα κινεζικών αγαθών, για να ικανοποιήσουν την αυξανόμενη κατανάλωση.
Ωστόσο, η ανθεκτικότητα του παγκόσμιου εμπορίου θα δοκιμαστεί τα επόμενα χρόνια. Μια όξυνση των εμπορικών πολέμων, όπως υποσχέθηκαν ορισμένοι υποψήφιοι για την προεδρία των ΗΠΑ, σε συνδυασμό με μια συνεχιζόμενη κλιμάκωση των παγκόσμιων συγκρούσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλες διαταραχές στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, ιδιαίτερα μέσω στρατηγικών πυλών όπως το Στενό του Ορμούζ.
