Σχεδόν δύο δεκαετίες μετά την ένταξή της στις χώρες BRICS, η Νότια Αφρική δεν έχει καταφέρει να τηρήσει τις αναπτυξιακές της υποσχέσεις. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ το 2025 είναι κάτω από τα επίπεδα του 2007, με σημαντική επιδείνωση των κοινωνικών δεικτών: ανεργία, αυξανόμενη φτώχεια και σοβαρά υποβαθμισμένες υποδομές. Σε αντίθεση με τους αναδυόμενους ομολόγους της στην Ασία και τη Λατινική Αμερική, το «Έθνος του Ουράνιου Τόξου» έχει παραμείνει βυθισμένο σε χαμηλή ανάπτυξη, η οποία παρεμποδίζεται από δύο σημαντικούς παράγοντες.
Η Νότια Αφρική βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η χώρα διαθέτει τα προσόντα για να ανακάμψει – μια διαφοροποιημένη βιομηχανική βάση, έναν ισχυρό χρηματοπιστωτικό τομέα, αξιόπιστους θεσμούς – αλλά παρεμποδίζεται από διαρθρωτικά προβλήματα στην ενέργεια και την απασχόληση. Χωρίς βαθιές και βιώσιμες μεταρρυθμίσεις, το αναπτυξιακό δυναμικό θα παραμείνει μόνιμα περιορισμένο. Προβλέπουμε ανάπτυξη 0,8% το 2025 και 1,3% το 2026.
Aroni Chaudhuri, Coface, Oικονομολόγος για την Αφρική
Από την ελπίδα της δεκαετίας του 2000 στην απογοήτευση μετά την πανδημία
Ενισχυμένη από τις αυξανόμενες τιμές των βασικών προϊόντων και την επιτυχή ένταξή της στο παγκόσμιο εμπόριο, η Νότια Αφρική σημείωσε μέση ετήσια ανάπτυξη 4,3% τη δεκαετία του 2000. Οι επενδύσεις ήταν έντονες, η κατανάλωση των νοικοκυριών ήταν ισχυρή και η χώρα φαινόταν έτοιμη για ταχεία ανάπτυξη παράλληλα με άλλες αναδυόμενες οικονομίες.
Ωστόσο, τρεις διαδοχικές κρίσεις - η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, το τέλος του κύκλου των υπεραγορών των εμπορευμάτων το 2014 και στη συνέχεια η πανδημία - αποκάλυψαν βαθιές διαρθρωτικές αδυναμίες. Σήμερα, οι επενδύσεις είναι υποτονικές, αντιπροσωπεύοντας μόνο το 14,5% του ΑΕΠ, ποσοστό που δεν επαρκεί για την τόνωση της οικονομίας και την ανανέωση των υφιστάμενων υποδομών, και είναι πολύ χαμηλότερο από τα επίπεδα συγκρίσιμων χωρών.
Η ενεργειακή κρίση: ένα σημαντικό εμπόδιο για την ανάπτυξη
Η ηλεκτρική ενέργεια, η ραχοκοκαλιά της οικονομίας της Νότιας Αφρικής, έχει γίνει η αχίλλειος πτέρνα της. Η Eskom, το δημόσιο μονοπώλιο που ελέγχει περισσότερο από το 90% της παραγωγής, υποφέρει από χρόνια υποεπένδυση για περισσότερο από μια δεκαετία. Οι πραγματικές επενδυτικές δαπάνες μειώθηκαν από το 2012 και μετά και δεν ανέκαμψαν εγκαίρως.
Αυτή η κατάσταση έχει τις ρίζες της στην ανεπαρκή ρύθμιση των τιμολογίων και την κακή διακυβέρνηση. Μέχρι το 2008, οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας διατηρούνταν τεχνητά χαμηλές για να στηρίξουν τις ενεργοβόρες βιομηχανίες. Όταν οι αρχές υιοθέτησαν τελικά μια πιο ρεαλιστική τιμολογιακή πολιτική, ήταν ήδη πολύ αργά: οι παλαιές υποδομές προκαλούσαν όλο και περισσότερες διακοπές ρεύματος, η ζήτηση μειωνόταν και η Eskom βρέθηκε παγιδευμένη σε έναν φαύλο κύκλο χρέους. Μεταξύ 2008 και 2019, τα τιμολόγια τετραπλασιάστηκαν χωρίς να επιλύσουν τα προβλήματα εφοδιασμού.
(Δεδομένα Γραφήματος σε .xls format)
Οι συνέπειες είναι καταστροφικές: μαζικές διακοπές ρεύματος που παραλύουν την οικονομική δραστηριότητα, καταστροφή της παραγωγικής ικανότητας, φυγή ιδιωτικών επενδύσεων και επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών. Το κρατικά εγγυημένο χρέος για την Eskom έχει εκτοξευθεί, συμβάλλοντας στην αύξηση του λόγου δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ από 28% το 2007-2008 σε 76% το 2024-2025.
Μια μη ισορροπημένη αγορά εργασίας
Το δεύτερο σημαντικό εμπόδιο είναι η αγορά εργασίας. Με ποσοστό ανεργίας 33,2% στο δεύτερο τρίμηνο του 2025, η Νότια Αφρική έχει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα στον κόσμο. Αυτή η κατάσταση είναι αποτέλεσμα ενός τοξικού συνδυασμού παραγόντων: της συνεχιζόμενης αποβιομηχάνισης από το 2008, της αναντιστοιχίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης δεξιοτήτων (το 42% του εργαζόμενου πληθυσμού δεν έχει απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) και, πάνω απ' όλα, της εδαφικής κληρονομιάς του απαρτχάιντ, η οποία κρατά ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μακριά από τα οικονομικά κέντρα.
Παρά το τέλος του απαρτχάιντ πριν από περισσότερα από 30 χρόνια, ο χωρικός διαχωρισμός εξακολουθεί να υφίσταται. Οι δήμοι και οι μειονεκτούσες περιοχές παραμένουν μακριά από τα κέντρα απασχόλησης, με απαγορευτικό κόστος μεταφοράς και ανεπαρκείς υποδομές. Αυτός ο εδαφικός κατακερματισμός δημιουργεί διαρθρωτικό αποκλεισμό, ο οποίος διατηρεί τη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό σε ασυνήθιστα χαμηλή και περιορίζει την αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε πολιτικής τόνωσης της απασχόλησης.
(Δεδομένα Γραφήματος σε .xls format)
Οι προοπτικές βελτίωσης παραμένουν αβέβαιες
Αντιμέτωποι με αυτές τις προκλήσεις, ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα θετικά σημάδια. Η έλευση μιας κυβέρνησης συνασπισμού το 2024 σηματοδοτεί μια άνευ προηγουμένου πολιτική καμπή και θα μπορούσε να εισαγάγει μεγαλύτερο πλουραλισμό και εποπτεία. Έχουν ξεκινήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την αναδιάρθρωση της Eskom, την αύξηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στην ενέργεια και την άρση των κανονιστικών περιορισμών στις επιχειρήσεις.
Αλλά ο δρόμος μπροστά θα είναι μακρύς. Ακόμα και με φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις, θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να ανακτήσει η Νότια Αφρική τις δυνατότητές της ως δυναμική και πολλά υποσχόμενη αναδυόμενη οικονομία, όπως είχε προβλεφθεί τη δεκαετία του 2000. Για να το πετύχει αυτό, η χώρα εξακολουθεί να διαθέτει σημαντικά πλεονεκτήματα: την πιο ανεπτυγμένη βιομηχανική βάση στην Αφρική, έναν εξελιγμένο χρηματοπιστωτικό τομέα, μια αξιόπιστη κεντρική τράπεζα και πλήρη ενσωμάτωση στο παγκόσμιο εμπόριο και τα χρηματοπιστωτικά κυκλώματα. Εάν αρθούν οι διαρθρωτικοί περιορισμοί, η Νότια Αφρική θα μπορούσε να αξιοποιήσει την αφρικανική περιφερειακή ανάπτυξη και να ανακτήσει τη θέση της ως ηπειρωτική δύναμη.
> Μάθετε περισσότερα εδώ: full study (.pdf αρχείο) <
